To był najcenniejszy obraz w polskich zbiorach. Zaginął po wojnie, a Muzeum Utracone "odzyskuje go" w nowatorski sposób

"Portret młodzieńca" pędzla Rafaela Santi dzisiaj znamy tylko i wyłącznie ze zrobionych przed wojną czarno-białych i kolorowych fotografii. Obraz należący do zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie zaginął w 1945 roku i do dziś nie został odnaleziony. Dzięki inicjatywie Muzeum Utraconego możemy się więcej o nim dowiedzieć już 18 maja podczas ogólnopolskiej Nocy Muzeów. Odgrywa ważną rolę w projekcji wyjątkowego filmu "Pamięć jest kluczem".

"Portret młodzieńca" Rafaela Santiego znalazł się w polskich zbiorach sztuki dzięki Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu. Kupił go jeszcze na początku XIX wieku dla swojej matki, Izabeli Czartoryskiej, która wówczas tworzyła swoje zbiory do słynnego muzeum w Puławach. W latach 80. XIX wieku obraz Rafaela trafił do Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Wtedy też "Portret" i "Dama z łasiczką" po raz pierwszy zawieszono obok siebie. Do dziś w Muzeum Czartoryskich obok "Damy z łasiczką" wisi pusta rama po "Portrecie młodzieńca" z jego fotograficzną kopią.

Najcenniejsze dzieła w polskich zbiorach

"Portret młodzieńca" razem z "Damą z gronostajem" i "Krajobrazem z miłosiernym Samarytaninem" autorstwa Rembrandta był najcenniejszym obiektem w kolekcji Czartoryskich, a zarazem polskich zbiorów. Przyjmuje się, że jest to autoportret samego Rafaela.

W 1939 roku "Portret Młodzieńca" razem z obrazami Leonarda da Vinci i Rembradnta został schowany w skrzyni z sygnaturą LRR (czyli Leonardo, Rembrandt, Rafael). Skrzynię następnie schowano w Sieniawie, gdzie niestety została odkryta przez Niemców. Dzieła wysłano do III Rzeszy - dalsze losy obrazu są niepewne.

'Katalog obrazów wywiezionych z Polski przez niemieckie władze okupacyjne w latach 1939-1945. 1, Obrazy zagraniczne' / comp. Władysław Tomkiewicz ; Ministerstwo Kultury i Sztuki. Warszawa 1950 / Domena publiczna, Rafael Santi - ' Portret młodzieńca'

Wiemy, że przez krótką chwilę "Portret" znajdował się w Kaiser-Friedrich-Museum w Berlinie. W nieznanych bliżej okolicznościach trafił do Hansa Franka - dlatego też przypuszcza się, że w czasie wojny przechowywał go w swojej rezydencji na Wawelu. Kiedy Frank uciekał z Krakowa przed wkraczającymi radzieckimi wojskami zlecił, by wszystkie cenne dzieła sztuki z jego kolekcji ponownie wywieźć do Niemiec.

Ponoć jego asystent odpowiedzialny za transport pomylił "Młodzieńca" z innym dziełem i w ten sposób malunek zaginął gdzieś na Dolnym Śląsku. Pojawiały się pogłoski, że trafił do zagranicznej kolekcji, te informacje jednak nigdy nie zostały oficjalnie potwierdzone.

"Portret Młodzieńca" był jednym z około 13 tys. obrazów skradzionych przez Niemców. Według prof. Jana Pruszyńskiego razem z tym, co Rosjanie zszabrowali w Polsce w latach 1939–1945, rynkowa wartość skradzionych lub zniszczonych dzieł sztuki wynosi 30 mld dolarów.

Właśnie tym zaginionym obiektom od 10 lat poświęcony jest projekt Muzeum Utracone. Akcji przyświeca myśl zgodnie, z którą "Rozpowszechnienie wizerunku utraconego dzieła sztuki jest pierwszym krokiem do jego odzyskania". Dlatego co roku od 10 lat powstaje wyjątkowy film, który zabiera widzów w wycieczkę po krainie utraconych dzieł sztuki, które kiedyś należały do polskich zbiorów. W tegorocznym filmie - "Pamięć jest kluczem" także wyżej "Portret Młodzieńca" odegra ważną rolę.

"Pamięć jest kluczem". Jak odzyskać to, co zostało utracone?

Już 18 maja w czasie ogólnopolskiej Nocy Muzeów na widzów czeka nowa odsłona wyjątkowego projektu. Film "Pamięć jest kluczem" będzie niósł w sobie nieco adrenaliny, ale i też będzie bardzo artystyczny.

Jak główny bohater odnajdzie klucz do swojej pamięci i odzyska swoją tożsamość? Tego dowiemy się w trakcie niekonwencjonalnej, pełnej niedomówień i zagadek podróży w krainie pamięci, przez którą w rytm elektronicznej muzyki, wiodą widza jak drogowskazy wizje dzieł sztuki - obrazów, rysunków i rzeźb. Polskich dzieł - utraconych w wyniku II wojny światowej.
10. rocznica działalności projektu to także ważna okazja by pokazać, które dzieła Polska utraciła, które udało się odzyskać, i których jeszcze trzeba poszukać. W tym roku pokazy odbędą się czterech miastach: Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu.

Muzeum Utracone. Kiedy i gdzie można zobaczyć "Pamięć jest kluczem"?

W tym roku pokaz filmu Muzeum Utraconego odbędzie się w czterech miastach w Polsce. Jako pierwsi będą mogli go zobaczyć mieszkańcy Krakowa. 17 maja w piątek projekcja zacznie się o 22.00 w Teatrze Juliusza Słowackiego.

18 maja w sobotę projekcja odbędzie się w pozostałych miastach. W Warszawie należy udać się do Łazienek Królewskich, seans zacznie się o 21.00. O tej samej godzinie, co W Warszawie film zacznie się w Poznaniu w Bramie Poznania. Nieco później, bo 21.30 "Pamięć jest kluczem" będzie można zobaczyć w Toruniu (Muzeum Okręgowe).

Gdzie jeszcze można zwiedzić Muzeum Utracone?

Co roku film jeszcze przed Nocą Muzeów wędruje do wszystkich muzeów i obiektów kultury w Polsce, co daje łącznie ponad 1000 różnych miejsc. W lokalnych ośrodkach organizowane są mniejsze pokazy tego filmu. Według danych samego Ministerstwa Kultury, które także jest w projekt czynnie zaangażowane, tylko podczas samej Nocy Muzeów film ogląda ponad 350 tys. osób w małych i średnich miejscowościach, a także oraz na pokazach głównych. Ale nie martwcie się, nie tylko tam można film obejrzeć. Co roku ma też swoją premierę na stronie www projektu Muzeum Utracone.

Jak powstają filmy Muzeum Utraconego?

W Muzeum Utraconym za eksponaty służą fotografie i archiwalia, dzięki którym najlepsi polscy artyści zaangażowani do współpracy, mogą się przekonać, jak wyglądały zaginione oryginały dzieł sztuki. Te kopie można znaleźć w Katalogu Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Katalog ten obejmuje obecnie 65 000 dzieł, ale z roku na rok rośnie.

Dzięki mozolnej pracy wielu osób od 2009 roku powstają nowe i wyjątkowe animacje opowiadające historie dzieł, których być może już nigdy nie zobaczymy w oryginale. Co roku powstaje nowy film o odmiennej tematyce i ze zmienioną szatą graficzną. Co roku to nowa podróż w nowe i fascynujące miejsca na mapie historii sztuki.