Cechy sztuki średniowiecznej
Sztuka średniowiecza posiada na tyle charakterystyczne cechy, że stosunkowo łatwo ją rozpoznać. Średniowiecze to długa epoka, w trakcie której mieliśmy szansę zaobserwować dwa wiodące style architektoniczne. Chodzi oczywiście o styl romański i styl gotycki. Z kolei jeśli chodzi o sztukę tu widać bardzo silne wpływy religii - wiele malowideł czy rzeźb inspirowanych było wydarzeniami opisanymi w Piśmie Świętym. Widoczny jest także rozwój malarstwa portretowego - zanikła praktycznie zupełnie popularna w antyku sztuka tworzenia aktów.
Do najważniejszych cech sztuki średniowiecza należy zaliczyć:
- podział na sztuki wyzwolone (artes liberales), których nauka przygotowywała do studiów teologicznych, medycznych czy prawniczych, oraz niewyzwolone (takie do których potrzeba wysiłku fizycznego) - wśród nich zaliczano architekturę.
- rzeźba ściśle związana z architekturą, miała walory dydaktyczne, propagandowe, a zarazem symboliczne
- tematyka malowideł i rzeźb związana ze sferą sakralną
- rozwój zdobnictwa książkowego
- anonimowość autorów dzieł średniowiecznych
- pod koniec epoki pojawiają się widoczne w sztuce wpływy orientalne
- rozwój tzw. kultury rycerskiej
Średniowiecze: sztuka architektoniczna
Średniowiecze sztukę architektoniczną wzniosło na zupełnie nowy poziom. W okresie jego trwania możemy zaobserwować funkcjonowanie dwóch stylów architektonicznych. Pierwszy z nich to styl romański, którego umowne ramy funkcjonowania ujmuje się między X a XIII wiek. Budowle skonstruowane z zachowaniem jego zasad charakteryzowały się:
- materiał używany do budowy to bloki kamienne
- w stylu tym tworzono głównie budowle sakralne, a także obronne, gdyż mury konstrukcji romańskich były bardzo grube, a okna malutkie i wysoko osadzone
- świątynie uzyskiwały układ halowy lub bazylikowy
- charakterystyczne były też sklepienia budynków: dominowały te kolebkowe i krzyżowe.
Drugim stylem, który rozwinął się w XII-wiecznej Francji, był gotyk. Zupełnie różnił się on od swojego poprzednika. Budowle gotyckie charakteryzują się m.in.:
- smukła i wysoka konstrukcja z dużymi oknami zdobionymi przez witraże
- szkieletowy system konstrukcji (stosowanie przypór)
- upowszechnienie cegły jako materiału budowlanego
- sklepienia krzyżowo-żebrowe, gwiaździste, wachlarzowe itp.
- ostre łuki w elementach konstrukcyjnych i dekoracyjnych (okna, portale, tympanony).
Gotycka katedra Notre-Dame de Paris. Zdjęcie ilustracyjne maziarz/shutterstock.com
Sztuka w średniowieczu: malarstwo i rzeźba
Sztuka w średniowieczu skoncentrowana była głównie na sferze sakralnej. Nie dziwi więc, że najważniejsze dzieła tej epoki to dzieła o tematyce religijnej. Zarówno w rzeźbie jak i w malarstwie widać zainteresowanie tymi kwestiami, a wszelkie dzieła tworzone na chwałę bożą pozostawały niepodpisane przez autorów (anonimowość była szczególnie istotna na początku epoki; pod koniec zaczęto stopniowo od niej odchodzić). W gotyku szczególnie ciekawym rodzajem rzeźby stała się pieta, czyli wizerunek zdjętego z krzyża ciała Chrystusa złożonego w objęciach Matki Boskiej. Prócz malarstwa intensywnie rozwinęło się iluminatorstwo, powstawały liczne księgi zdobione niezwykle precyzyjnymi miniaturami czy inicjałami. Popularność zyskały też witraże umieszczane w oknach budowli gotyckich. Przykłady dzieł sztuki w średniowieczu są m.in.:
- rzeźba "Jeździec magdeburski"
- obraz "Małżeństwo Arnolfinich'' Jan van Eycka
- mozaika bizantyjska Chrystus Pantokrator.
Sztuka średniowiecza w Polsce
Sztuka średniowiecza w Polsce to również liczne przykłady budowli, a także obrazów i rzeźb, które zachowały się do obecnych czasów. Uznaje się, że architektura romańska zaczęła pojawiać się na ziemiach polskich w I połowie XI wieku, za panowania Kazimierza Odnowiciela. Jako pierwsza w tym stylu miała zostać zbudowana katedra w Poznaniu, która zachowała się tylko szczątkowo. Do stylu romańskiego w Polsce zaliczyć można liczne budowle: od katedr, przez kolegiaty aż po kościoły. Do dziś możemy podziwiać Kolegiatę w Kruszwicy czy Kościół św. Andrzeja w Krakowie. Z kolei szczególnym dziełem rzeźbiarskim tego okresu, które dobrze się zachowało, są drzwi gnieźnieńskie.
Jeśli chodzi o pozostałości architektury i sztuki gotyckiej w Polsce, to należy ich szukać szczególnie na obszarze północno-zachodniej Polski, a także w okolicach między Krakowem a Sandomierzem. Jako najciekawsze przykłady architektury gotyckiej warto wymienić:
- wrocławski ratusz
- Kościół Mariacki w Gdańsku.
Kościół Mariacki w Gdańsku bez oświetlenia Fot. Bartosz Bańka / Agencja Wyborcza.pl
Zobacz też: Munch ukrył coś w "Krzyku", tajemnica wreszcie wyjaśniona. "Nie mamy wątpliwości"
