Jakie są kobiety w polskich serialach? Odpowiedź na to pytanie nie należy do najprostszych, szczególnie że materiału do analizy jest całkiem sporo - próby takiej odpowiedzi podjęli się niemniej pracownicy naukowi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, którzy na zlecenie KRRiT stworzyli raport pod tytułem "Stereotypowe czy nietypowe? Wizerunek kobiet w polskich serialach".
Co o kobietach mówią polskie seriale?
Twórcy raportu starali się odpowiedzieć na pytanie o to, "w jakim stopniu współczesne polskie seriale starają się zmieniać stereotypy kobiece, a w jakim stopniu je konserwują". Analizie poddano sposoby przedstawiania postaci kobiecych w takich kontekstach, jak m.in. sceny związane z pracą zawodową, nieprofesjonalną aktywnością fizyczną i sportową, uczestnictwem w kulturze, zakupami oraz z uczuciami i relacjami.
Wiele miejsca zajmują stereotypy, które zostały ujęte w trzy kategorie odnoszące się do: 1) ról społecznych; 2) cech fizycznych i psychicznych oraz seksualności, 3) pracy zawodowej. Są wśród nich np. matka Polka, kura domowa, femme fatale, kobieta sukcesu ze zrujnowanym życiem osobistym czy aseksualny kumpel i kobieta bluszcz - szeroki wybór.
Samą analizę przeprowadzono na prawie 47 godzinach materiału, który osoby kodujące oznaczały pod względem wizualnej ekspozycji kobiet, czasu wypowiedzi kobiet, podziału na konteksty pojawiania się postaci kobiecych i, wreszcie, pod względem występowania stereotypów. Jeden z ogólnych wniosków wskazuje, że "nieco łatwiejsze wydaje się zbalansowanie prezentacji ról płciowych w kontekstach mogących uchodzić za typowo męskie niż wprowadzenie wyraźnej ekspozycji mężczyzn w kontekstach uznawanych za kobiece".
Które seriale okazały się liderami, jeśli chodzi o eksponowanie postaci kobiecych? W raporcie czytamy, że "klasę wyraźnie odcinającą się od pozostałych seriali" tworzą "Pułapka" (TVN) i "Przyjaciółki" (Polsat), które według badaczy "stanowią dwa różne przykłady prób kształtowania rzeczywistości pozaekranowej". Podczas gdy bohaterki "Przyjaciółek" zazwyczaj są przedstawiane w kontekście emocji i relacji, w "Pułapce" mamy do czynienia z "przełamaniem ramy", bo "dominująca ekspozycja kobiet związana jest z dominującym wątkiem kryminalnym", zazwyczaj postrzeganym jako męska domena.
Raport o kobietach w polskich serialach. "Równouprawnienie w serialach kryminalnych"
Z raportu wynika, że to właśnie seriale kryminalne wymykają się konwencjom nieco częściej niż pozostałe propozycje - nie bez powodu poświęcony im rozdział otrzymał tytuł "Równouprawnienie w serialach kryminalnych". Choć według badaczy wybrane do analizy propozycje ("Diagnoza" i "Pułapka") podtrzymują sporo stereotypów dotyczących kobiet, można tam znaleźć również sporo istotnych niuansów.
W "Pułapce" np. u granej przez Agatę Kuleszę głównej bohaterki dało się dostrzec cechy "kobiety wrażliwej i emocjonalnej, a przy tym niestereotypowej matki Polki. W kontekście całości serialu zwrócili uwagę m.in. na to, że kobiety i mężczyźni mają równorzędne relacje. "Wprawdzie [mężczyźni] traktują niekiedy kobiety z góry czy pogardliwie, ale takie sytuacje mają charakter incydentalny. Kobiety są na ogół równorzędnymi partnerami mężczyzn, nie tylko w życiu prywatnym i zawodowym, a także w zbrodni" - czytamy w raporcie.
W drugim z seriali kryminalnych uwzględnionych w zestawieniu, czyli w "Diagnozie", badacze wyróżnili m.in. postać doktor Kaliny (Kamila Kamińska), która "łamie stereotyp kobiety słabej fizycznie i potrzebującej mężczyzny. To ona ratuje kolegę w barze, gdy jeden z mężczyzn wykręca mu rękę. Po tym, jak Kacper proponuje jej wspólne wyjście, a ona wrabia go w nieprzyjemny zabieg, postanawia wynagrodzić to mężczyźnie i zaprasza go na randkę. Łamie w ten sposób zasadę, że to mężczyzna proponuje kobiecie spotkanie".
Wnioski à propos stereotypów płynące z analizy wszystkich branych pod uwagę seriali wskazują niemniej, że polskie produkcje na ogół nie walczą z istniejącymi wokół kobiet stereotypami i je potwierdzają - najczęściej reprodukowane są postacie wtłoczone w ramy kobiety anioła i kobiety sukcesu z problemami. "Tam, gdzie stereotypy są odwracane lub łamane w toku fabuły, wydaje się to raczej podążaniem za obserwowalnymi we współczesnych społeczeństwach trendami niż próbą medialnej kreacji nowej rzeczywistości społecznej" - podsumowują badacze.
